kutubhona

وَقَاتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ الَّذِينَ يُقَاتِلُونَكُمْ وَلاَ تَعْتَدُوا إِنَّ اللَّهَ لاَ يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ
– „Сизларга қарши урушувчилар билан Аллоҳ йўлида жанг қилингиз ва тажовузкор бўлмангиз. Шубҳасиз, Аллоҳ тажовузкорларни севмайди“, [2:190]

أُذِنَ لِلَّذِينَ يُقَاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَإِنَّ اللَّهَ عَلَى نَصْرِهِمْ لَقَدِيرٌ
– „Ҳужумга учраётган зотларга мазлум бўлганлари сабабли (жанг қилиш) изни берилди. Албатта Аллоҳ уларни ғолиб қилишга қодирдир“, [22:39]

оятларига келсак, улар ва уларга ўхшаш оятлар «Тавба» сўрасидаги оятларнинг умумийлигини хослашга ҳам, мутлақ келганини чеклашга ҳам ярамайди, зеро уларнинг барчаси «Тавба» сурасидаги оятлардан аввал нозил бўлган. Аввалги оят кейингисини хослай ҳам, чеклай ҳам олмайди. Чунки хослаш умумнинг бир қисмини насх қилиш ўрнидадир, яъни умумий ҳукмнинг бир қисмини бекор қилиб, ўрнига бошқа ҳукм қўйишдир. Модомики хослаш насх ўрнида бўлар экан, насх бўлиши учун носих (насх қилувчи) мансух (насх бўлувчи)дан кейин келиши шарт қилинади. Шунга биноан, ушбу оятлар «Тавба» сурасининг оятларини хослашга ярамайди, негаки улар аввалроқ нозил бўлган. «Тавба» сурасининг оятлари эса жиҳод хусусида нозил бўлган охирги оятлардандир. Демак, бу ерда хослаш содир бўлмайди. Хослаш ҳақида айтилган нарсалар чеклашга ҳам тўлалигича тўғри келади. Демак, чекловчи насс мутлақ нассни чеклаши учун ёки мутлақни чекланганга ҳамл қилиш (юклаш) саҳиҳ бўлиши учун ундан кейин ёки у билан бирга нозил қилинган бўлиши лозим. Шунга биноан, умум уни хословчи насс мавжуд бўлмаганлиги туфайли умумийлигича қолади, мутлақ ҳам чеклаш ёки ҳамл қилиш мумкин бўлган чекловчи насс мавжуд бўлмаганлиги туфайли мутлақлигича қолади.

Суннатга келсак, имом Бухорий ва Муслим Абдуллоҳ ибн Умардан қуйидаги ҳадисни келтиришади, Расулуллоҳ с.а.в. дедилар: «Одамлар ёлғиз Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқлигига ва Муҳаммад Унинг элчиси эканлигига гувоҳлик бериб, намозни тўкис адо этиб, закотни бермагунча улар билан жанг қилишга буюрилдим. Агар шундай қилишсагина ҳақли бўлган қонларидан ташқарисини мендан сақлашади. Уларнинг ҳисоб-китоби эса Аллоҳнинг зиммасидадир». Бошқа ривоятда эса: «Инсонлар ёлғиз Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқлигини айтмагунича улар билан жанг қилишга буюрилдим. Агар шуни